“(…) o pisarzach myśli się najpierw jak o twórcach, a potem jak o mężczyznach. Natomiast pisarki postrzegane są przede wszystkim jako kobiety” – te słowa Elif Şafak w pełni oddają istotę „inności” literatury kobiecej. Pomimo osiągnięć ostatniego stulecia w dziedzinie równouprawnienia płeć wciąż bywa ograniczeniem, a przypisywane kobiecie społeczne role, zwłaszcza macierzyństwo, istotnie utrudniają kobietom realizację twórczego potencjału. Z drugiej strony problemy te naznaczają literaturę kobiet i czynią ją szczególnie bliską czytelniczkom, które w opowieściach i lirykach mogą odnaleźć swoje niewypowiedziane przez nikogo innego doświadczenia. Oto moja osobista (ciągle rozwijająca się) lista 25 wielkich kobiecych nazwisk w dziedzinie literatury.
25 najsłynniejszych pisarek
1. Jane Austen (1775 – 1817)
Jane Austen to bez wątpienia jedna z najważniejszych postaci światowej literatury. Każda powieść angielskiej pisarki stanowi arcydzieło. Do dziś, czytając jej wspaniale napisane fabuły, trudno uwierzyć, że taki kunszt prozatorski można było osiągnąć na przełomie XVIII i XIX wieku. Jane Austen zachwyca swoją doskonale skonstruowaną narracją, humorem, ironią, świetnie pomyślanymi postaciami i wiernym obrazem epoki. Co więcej, mimo że napisała tylko sześć powieści, wszystkie cieszą się nieustannym zainteresowaniem odbiorców – są czytane i chętnie przenoszone na ekran. „Rozważna i romantyczna”, „Duma i uprzedzenie” czy „Perswazje” wciąż współtworzą kulturę i wchodzą w nowe obyczajowe konteksty.
Jane Austen zasłynęła jako autorka powieści o miłości, choć szczęśliwe zakończenia jej książek są opatrzone sporą dawką ironii. Sama nigdy nie wyszła za mąż, wiadomo, że odrzuciła małżeństwo na rzecz pisarstwa. Powieści nazywała pieszczotliwie swoimi dziećmi. W czasach, gdy drogą do finansowej autonomii kobiet było jedynie korzystne zamążpójście, decyzja o pozostawaniu w stanie panieńskim pociągała za sobą poważne konsekwencje. Jane Austen żyła bardzo skromnie, borykając się z uciążliwymi problemami zdrowotnymi, a w liście do swojej siostrzenicy ironicznie napisała, że bieda „starych panien” jest poważnym argumentem na korzyść małżeństwa.
2. Emily Dickinson (1830 – 1886)
Legendarna amerykańska poetka, Emily Dickinson, to kolejna pisarka, która spędziła życie samotnie, oddając się jedynie działalności literackiej. Dickinson była świetnie wykształconą kobietą, erudytką, jednak miała bardzo ograniczone relacje towarzyskie. Całe życie mieszkała w domu rodzinnym w Amherst. Utrzymywała kontakt właściwie jedynie z najbliższą rodziną (mieszkała z rodzicami i siostrą) i nielicznymi znajomymi. Wiadomo, że po śmierci ojca całkowicie odizolowała się od świata i nigdy nie opuszczała swojego pokoju na piętrze. Z odwiedzającymi ją gośćmi rozmawiała jedynie przez uchylone drzwi. Ponadto nosiła tylko białe stroje.
Pozostawiła po sobie 1775 wierszy. Utwory nie były publikowane za życia poetki, ale jej siostra Lavinia znalazła je po śmierci zamknięte na klucz w kuferku pisarki. Twórczość Emily Dickinson miała ogromne znaczenie w dziedzinie literatury. Skupiona na tematyce metafizycznej poetka była jedną z najbardziej tajemniczych postaci amerykańskiej poezji. I to właśnie jej pisarstwo, jak stwierdził Stanisław Barańczak, otworzyło nową epokę w dziejach anglojęzycznej literatury.
3. Edith Wharton (1862 – 1937)
Jedna z największych amerykańskich powieściopisarek – Edith Wharton – była pierwszą kobietą, którą nagrodzono Pulitzerem i pierwszą amerykańską pisarką, która zdobyła to wyróżnienie dwukrotnie. Choć pochodziła z Nowego Jorku, większość życia spędziła we Francji. Należała do zamożnej i wpływowej amerykańskiej socjety. Urodziła się jako Edith Jones, a nazwisko Wharton przyjęła po wyjściu za mąż za Edwarda Robbinsa Whartona, bogatego bostończyka o wysokiej pozycji społecznej. Małżeństwo nie było jednak udane, ponieważ małżonek dopuszczał się częstych zdrad i ostatecznie doszło do rozwodu w 1913 roku.
Edith Wharton odebrała staranne wykształcenie, a oprócz pisarstwa zajmowała się projektowaniem wnętrz i ogrodów. Prowadziła również interesujące życie towarzyskie, utrzymując kontakty z amerykańską i europejską elitą intelektualną. Jej proza w dużej mierze korzystała z założeń nowej powieści Henry’ego Jamesa. Za najlepsze z jej osiągnięć uznaje się: „Dom zabawy” (1905), „Ethan Frome” (1911) i „Wiek niewinności” (1920). Wszystkie doczekały się ekranizacji, w tym ostatni z wymienionych tytułów został wybitnie zaadaptowany przez Martina Scorsese z doskonałą obsadą: Michelle Pfeiffer, Winoną Ryder i Daniele Day-Lewisem. Edith Wharton przez całe życie pisywała również opowiadania, a wiele z jej tekstów należy do klasyki tak zwanej „weird fiction”, na pograniczu literatury grozy.
4. Virginia Woolf (1882 – 1941)
Na liście najlepszych pisarek nie może oczywiście zabraknąć Virginii Woolf. Urodziła się w Londynie w rodzinie o silnych literackich tradycjach. Jej ojciec, sir Leslie Stephen, był jedną z najważniejszych postaci ówczesnej kultury brytyjskiej. Śmierć matki i siostry Virginii w okresie jej dojrzewania wycisnęła trwałe piętno na psychice dziewczyny i stała się przyczyną jej pierwszego załamania. Pisarka przez całe życie cierpiała na chorobę psychiczną, prawdopodobnie afektywną dwubiegunową, która okresowo bardzo utrudniała jej funkcjonowanie, a ostatecznie doprowadziła do tragicznej samobójczej śmierci. W 1912 roku poślubiła pisarza Leonarda Woolfa. Wiadomo jednak, że miewała romanse z kobietami, a jej długoletnią partnerką była Vita Sackville-West.
Najsłynniejsze powieści Virginii Woolf to „Pokój Jakuba”, „Pani Dolloway” i „Do latarni morskiej”. Proza pisarki odznaczała się nowatorstwem formalnym i koncentracją na problematyce psychologicznej. Autorka, podobnie jak James Joyce, w narracji wykorzystywała technikę strumienia świadomości, a jej pisarstwo należy do największych osiągnięć modernizmu. Virginia Woolf jest również ikoną walki o prawa kobiet. Jej esej „Własny pokój” to jeden z najważniejszych manifestów feministycznych.
5. Louisa May Alcott (1832 – 1888)
Jedna z najbardziej znaczących postaci literatury kobiecej – Louisa May Alcott – żyła i tworzyła w Stanach Zjednoczonych. Urodziła się w stanie Pensylwania. Pochodziła z ubogiej rodziny, która jednak ze względu na profesję ojca-filozofa, utrzymywała interesujące kontakty towarzyskie. Przyszła pisarka była świadkiem krwawej wojny secesyjnej, podczas której pracowała jako pielęgniarka. To właśnie te doświadczenia skłoniły ją do sięgnięcia po pióro. Louisa napisała utwór „Szpitalne szkice”, a niewiele później powstały „Małe kobietki”.
Cykl książek o wchodzących w dorosłość siostrach March miał podłoże autobiograficzne. Autorka inspirowała się swoją rodziną i doświadczeniami z dzieciństwa i wczesnej młodości. Książka i jej kolejne części szybko stały się klasyką literatury dziewczęcej, chociaż do dziś zaczytują się w niej również dojrzałe kobiety. Pisarka była przekonana o równości kobiet i mężczyzn, propagując tę ideę w swoich powieściach. Dzieło doczekało się wielu ekranizacji. Ostatnia to nagrodzony Oscarem film z 2019 roku w reżyserii Grety Gerwig.
6. Ayn Rand (1905 – 1980)
Ayn Rand to bardzo oryginalna pisarka, która stworzyła swoją własną filozofię obiektywizmu. Jej główne założenia wykładała w swoich opasłych powieściach, jak „Źródło” (1943) i „Atlas zbuntowany” (1957). Zajmowała się również działalnością edukacyjną. Urodzona w Sankt Petersburgu w rodzinie o korzeniach żydowskich (jako Alissa Zinowiewna Rsenbaum) na własne oczy widziała straszną rewolucję październikową i upadek dorobku rodziców. W 1925 roku, po uzyskaniu dyplomu na wydziale historii Uniwersytetu Piotrogrodzkiego, udało jej się wyjechać do Stanów Zjednoczonych, skąd już nie wróciła. Wyszła za mąż za aktora Franka O’Connora i pisywała scenariusze do filmów. Gdy już zyskała sławę, pomimo formalnego pozostawaniu w związku małżeńskim, Ayn Rand związała się z młodszym studentem, Nathanielem Brandenem. Relacja trwała czternaście lat, jednak ostatecznie mężczyzna opuścił pisarkę dla młodszej kochanki, czego Rand nigdy mu nie wybaczyła. Nie miała dzieci.
Jako pisarka debiutowała w 1936 roku. Pseudonim literacki utworzyła od nazwy maszyny do pisania: Remington-Rand. Na popularność jej twórczości duży wpływ miała sytuacja w Ameryce po wielkim kryzysie ekonomicznym, a następnie trudne lata 40. Wyznawana przez pisarkę filozofia kultu indywidualności i ochrony własnego interesu wpisywała się w amerykańską wizję kapitalizmu i liberalizmu. Ayn Rand do dziś wzbudza skrajne emocje wśród czytelników: od uwielbienia po całkowitą negację.
7. Carson McCullers (1917 – 1967)
Carson McCullers, a właściwie Lula Carson Smith, która w pracy literackiej skróciła swoje imię, żeby trudniej było zidentyfikować ją jako kobietę, urodziła się w stanie Alabama, gdzie umiejscowiła również akcję swoich największych powieści. Opisywała Południe Ameryki, życie i charaktery mieszkańców tego regionu. Portretowała rasizm w stosunku do czarnoskórych, sztywne normy społeczne i skrajną samotność tych, którzy nie dostosowują się do przyjętych schematów. W 1937 roku poślubiła swoją wielką miłość, przystojnego kaprala Reevesa McCullersa, z którym spędziła dwadzieścia lat. Małżeństwo było burzliwe i zostało przerwane rozwodem, ale potem partnerzy ponownie się pobrali. Ich życie upływało wśród skandali i rozmaitych ekscesów. W 1953 roku Reeves podczas podróży po Francji popełnił samobójstwo.
Pisarka utrzymywała kontakty z największymi intelektualistami, artystami i popularnymi aktorami, jak Karen Blixen, Arthur Miller czy Marilyn Monroe. Cierpiała na wiele chorób, w tym na gorączkę reumatyczną, która ujawniła się u niej tuż po zmianie ciepłego południowego klimatu na zimny nowojorski. Dolegliwość przez wiele lat pozostawała niezdiagnozowana i doprowadziła pisarkę do kalectwa. McCullers zmarła w wieku 50 lat z powodu wylewu krwi do mózgu. Zaczęła pisać już jako nastolatka. Jej najbardziej znane powieści to „Serce to samotny myśliwy” (1940), „W zwierciadle złotego oka” (1941) i „Ballada o smutnej knajpie”. Dwie pierwsze doczekały się wybitnych ekranizacji z plejadą hollywoodzkich gwiazd i licznymi nagrodami.
8. Iris Murdoch (1919 – 1999)
Kolejna brytyjska pisarka, która przeszła do historii literatury, to Iris Murdoch. Była świetnie wykształconą erudytką, posiadającą rozległą wiedzę o kulturach starożytnych i filozofii. Studiowała między innymi w Cambridge pod kierunkiem Wittgensteina. Przez kilkadziesiąt lat żyła w związku małżeńskim z wykładowcą literatury angielskiej i pisarzem, Johnem Bayleyem. Prawdopodobnie nie miała dzieci ze względu na niechęć męża do posiadania potomstwa. Pod koniec życia cierpiała na Alzheimera, co dramatycznie zmieniło jej życie. Na podstawie biografii pisarki Richard Eyre nakręcił piękny film „Iris” (2001) z głównymi rolami Kate Winselet i Judi Dench (jako młodą i dojrzałą bohaterką).
Proza Iris Murdoch ma charakter obyczajowy, a kluczową rolę odgrywają w niej wątki filozoficzne i psychologiczne. Powieści takie jak „Dzwon” (1958) czy „Jednorożec” (1963) operują wielopoziomową metaforyką zanurzoną w tajemniczą aurę na pograniczu thrillera. Za książkę „Morze, morze” Murdoch została uhonorowana Nagrodą Bookera.
9. Sylvia Plath (1932 – 1963)
Poruszająca biografia Sylvii Plath uczyniła z niej niemal kulturowy symbol. Amerykańska pisarka i poetka przez całe życie cierpiała na zaburzenia depresyjne. Sytuację pogorszyło nieudanie małżeństwo z poetą Tedem Hughesem, którego poznała przebywając na stypendium w Londynie. Plath miała z nim dwójkę dzieci, jednak niedługo po narodzinach syna Hughes zaczął romansować z Assią Wevill, co doprowadziło do separacji z Sylvią. Osamotniona i przygnieciona ciężarem dramatycznych przeżyć poetka w lutym 1963 roku popełniła samobójstwo. Zatruła się gazem, jednocześnie chroniąc dzieci przed zagrożeniem – szczelnie zamknęła się w kuchni, izolując ją taśmą od reszty mieszkania. Na stolikach dzieci zostawiła im śniadanie – mleko i chleb z masłem. Miała zaledwie 30 lat.
Sylvia Plath pozostawiła po sobie wiersze (większość wydano po jej śmierci), a także autobiograficzną prozę „Szklany klosz” i dzienniki. Zbiór liryków „Ariel” został znaleziony obok ciała poetki, zawiera utwory z ostatniego etapu jej życia, kiedy znajdowała się w głębokiej depresji. W filmowej biografii artystki („Sylvia, 2006) wcieliła się w nią Gwyneth Paltrow, a Teda Highesa zagrał Daniel Craig.
10. Wisława Szymborska (1923 – 2012)
Wielka polska noblistka – Wisława Szymborska – również musi się znaleźć w zestawieniu wybitnych pisarek. Poetka całe życie mieszkała w Krakowie, na przełomie lat 40. i 50. była żoną kolegi „po fachu”, również poety, Adama Włodka. Najdłuższy związek uczuciowy łączył ją jednak z Kornelem Filipowiczem, trwał bowiem przez 23 lata, aż do jego śmierci w 1990 roku. Szymborska debiutowała w 1946 roku wierszem „Szukam słowa”, a pierwszy tom poetycki, „Dlatego żyjemy”, ukazał się w 1952 roku. Jej wiersze cechuje lapidarność, ironia i skłonność do efektownej a jednocześnie nieoczywistej pointy. Poezja Szymborskiej skupia się w dużej mierze na obserwacjach teraźniejszości (choć pojawiają się tematy związane z historią cywilizacji i kultury), często operuje minifabułą i żartem. Naczelne miejsce w jej utworach zawsze zajmuje jednak zadawanie pytań i filozoficzne wątpienie.
W 1996 roku poetka za swoją twórczość została odznaczona Literacką Nagrodą Nobla. Werdykt zastał ją w Zakopanem. Podczas swojego wykładu wygłoszonego w Sztokholmie w niezwykle wyraziście określiła swoje literackie credo: „Poeta również, jeśli jest prawdziwym poetą, musi ciągle powtarzać sobie „nie wiem”. Każdym utworem próbuje na to odpowiedzieć, ale kiedy tylko postawi kropkę, już ogarnia go wahanie, już zaczyna zdawać sobie sprawę, że jest to odpowiedź tymczasowa i absolutnie niewystarczająca. Więc próbuje jeszcze raz i jeszcze raz, a potem te kolejne dowody jego niezadowolenia z siebie historycy literatury zepną wielkim spinaczem i nazywać będą „dorobkiem”.
11. Doris Lessing (1919 – 2013)
Kolejna Laureatka Nagrody Nobla – Doris Lessing, wielka angielska powieściopisarka. Urodziła się na terenie dzisiejszego Iranu (ówczesna Persja), gdzie spędziła wczesne dzieciństwo, a następnie wraz z rodzicami przeniosła się do Afryki. Dorastała na farmie w Zimbabwe, a doświadczenia z tego okresu powracały później w jej prozie, zwłaszcza w debiutanckiej powieści „Trawa śpiewa” z 1950 roku. Krytykowała władze RPA za politykę apartheidu, dlatego została objęta zakazem wjazdu na terytorium tego kraju. Od 1948 roku mieszkała w Anglii.
Twórczość Doris Lessing, podobnie jak ona sama, początkowo znajdowała się pod dużym wpływem ideologii komunistycznej, co opisała między innymi w powieści „Złoty notes” (1962). Sama pisarka wystąpiła jednak z Partii Komunistycznej po interwencji Związku Radzieckiego na Węgrzech. W jej prozie bardzo ważną rolę odgrywa optyka kobieca, dlatego zalicza się ją do nurtu literatury feministycznej. Powracają tu wątki relacji miłosnych, małżeństwa, macierzyństwa, radzenia sobie z przemijaniem fizycznej atrakcyjności. Osobną grupę utworów stanowią natomiast teksty z gatunku science-fiction i antyutopii. W 2007 roku, w wieku 88 lat, Doris Lessing dostała Literacką Nagrodę Nobla.
12. Ursula K. Leguin (1929 – 2018)
Słynna amerykańska pisarka tworząca w nurcie fantasy, science-fiction, a niektórzy uważają, że również feministycznej science-fiction. Urodziła się w Berkeley, w Kalifornii. Jej matka, Theodora Kroeber, również była pisarką i badaczką rdzennych kultur Kalifornii, a ojciec zyskał sławę jako antropolog. Co ciekawe, pisarka posiada polskie korzenie ze strony matki, bowiem jej praprababka, Paulina Krakowowa była polską pisarką i działaczką społeczną, a jej syn Ludwik (ojciec Theodory) wyemigrował do USA po powstaniu styczniowym.
Ursula w 1953 roku podczas pobytu we Francji wyszła za Charlesa Le Guina. Wychowała trójkę dzieci. Zapisała się w historii literatury jako ceniona autorka cykli powieści i opowiadań „Ekumena” oraz „Ziemiomorze”. W jej prozie widać silne wpływy nauk społecznych, zwłaszcza antropologii. Pisarka wykorzystywała w swojej twórczości rozległą wiedzę na temat kultury Indian. Ponadto znajdziemy tu wnikliwe obserwacje psychologiczne i rozważania filozoficzne.
13. Alice Munro (1931 – 2024)
Jedna z najwybitniejszych pisarek w historii literatury – Alice Munro – to kanadyjska prozaiczka z ciekawym życiorysem. Dzieciństwo spędziła na farmie lisów pod nazwiskiem Laidlaw. Munro to nazwisko, które przyjęła po mężu, Jamesie Munro. Choć chciała pisać już od wczesnej młodości, jej życie po ukończeniu studiów skupiło się wokół rodziny. Urodziła cztery córki (jedno z nich zmarło wkrótce po narodzinach), co znacznie utrudniło jej literacki start. Obciążona mnóstwem domowych obowiązków, mimo wsparcia męża, z trudem znajdowała czas na pisanie. W 1963 roku małżeństwo założyło własną księgarnię, a Alice Munro szybko uznała, że sama potrafiłaby napisać lepsze książki niż te, które sprzedaje. W 1972 roku rozwiodła się z Jamesem, a cztery lata później poślubiła kartografa Geralda Fremlina.
Jej pierwszy zbiór opowiadań, „Taniec szczęśliwych cieni”, ukazał się w 1968 roku i bardzo szybko zyskał wielkie uznanie krytyki. Kolejne krótkie formy prozatorskie umacniały jej sukces w dziedzinie literatury, oprócz odznaczeń krajowych, w 2009 roku otrzymała Nagrodę Bookera, a w 2013 roku Literacką Nagrodę Nobla. Jej proza skupia się wokół bohaterek kobiecych zamieszkujących małe kanadyjskie miasteczka w prowincji Ontario. Munro mistrzowsko odmalowuje lokalny koloryt prowincjonalnej Kanady i zderzenie osobistych kobiecych marzeń ze społecznymi oczekiwaniami. Krótko po śmierci pisarki, jej najmłodsza córka ujawniła szokujące informacje: że była molestowana przez swojego ojczyma od dziewiątego roku życia. Munro pomimo powiadomienia jej o tym przez córkę w 1992 roku, rozstała się z mężem jedynie na kilka miesięcy, a potem do niego wróciła. Andrea Skinner zerwała wówczas kontakt z matką.
14. Margaret Atwood (ur. 1939)
Kolejna kanadyjska pisarka na naszej liście największych kobiecych nazwisk w dziedzinie literatury. Margaret Atwood, od lat wymieniana wśród kandydatek i kandydatów do Literackiej Nagrody Nobla. Dwukrotnie wyróżniono ją Nagrodą Bookera (w 2000 i w 2019 roku). Co ciekawe, drugim z wymienionych odznaczeń musiała podzielić się z Bernardine Everisto, brytyjską autorką wyróżnioną za powieść „Dziewczyna, Kobieta, Inna”.
Dzieciństwo pisarki w dużej mierze upływało w lasach północnego Quebecu, ze względu na badania jej ojca, entomologa. Już jako nastolatka publikowała pierwsze wiersze. Dzięki uzyskanemu stypendium studiowała w Harvardzie. Jej mężem był Jim Polk, po rozwodzie zaś związała się z pisarzem Graem’em Gibsonem. Wykładała literaturę angielską na wielu uniwersytetach. Ma córkę i obecnie mieszka w Toronto.
Proza Atwood, w przeciwieństwie do opowiadań Munro, prezentuje Kanadę bardziej od strony wielkomiejskiej, jak fascynujące Toronto. Akcja niektórych jej powieści (jak „Ślepy zabójca” czy „Zbójecka narzeczona”) rozgrywa się w środowisku kanadyjskiej elity finansowej i intelektualnej. Jedna z najbardziej znanych książek Atwood to jednak „Opowieść podręcznej”, przyszłościowa antyutopia przedstawiająca ponurą wizję kobiet instytucjonalnie zmuszanych do rodzenia dzieci w totalitarnym państwie. Powieść doczekała się dwóch ekranizacji, druga z nich, w formie serialu HBO, odniosła spory sukces wśród publiczności, a książkowa kontynuacja, „Testatmenty” dostała Bookera.
15. Toni Morison (ur. 1931 – 2019)
Amerykańska noblistka (z 1993 roku), Toni Morrison, to jedna z czołowych amerykańskich pisarek. Przyszła na świat jako Chloe Anthony Wofford, imię Antonina przyjęła w wieku 12 lat na chrzcie. Studiowała literaturę amerykańską, a potem pracowała jako wykładowczyni. Nazwisko nosiła po mężu, Haroldzie, z którym doczekała się dwóch synów. Po rozwodzie pracowała w prestiżowym wydawnictwie Random House, a następnie związała się naukowo z Uniwersytetem w Princeton, gdzie wykładała do emerytury.
Zadebiutowała w 1970 roku. Jej twórczość od początku koncentrowała się wokół problematyki ludności afroamerykańskiej. Najwybitniejsza powieść Toni Morrison, nagrodzona Pulitzerem „Umiłowana”, której akcja rozgrywa się tuż po zakończeniu wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych, to niesamowicie brutalny obraz niewolnictwa czarnoskórych. Autorka zadedykowała ją „sześćdziesięciu, i więcej, milionom”, bo, o takiej liczbie ofiar handlu niewolnikami mówią historycy tego strasznego procederu.
16. Halina Poświatowska (1935 – 1967)
Na mojej osobistej liście ta postać zajmuje szczególne miejsce – Halina Poświatowska, polska Safona, która, jak nazwała ją jej biografka, była (nie)rozważna i (nie)romantyczna). Urodziła się w Częstochowie, gdzie ukończyła szkołę średnią. W czasie wojny nabawiła się anginy, która źle leczona, doprowadziła do nieodwracalnej wady serca. Choroba zdominowała całe życie młodej dziewczyny, odtąd składające się z licznych pobytów w szpitalach i sanatoriach. Dojmująca świadomość własnej wątłości naznaczyła jej stosunek do siebie i świata. Halina Myga (bo tak brzmiało jej panieńskie nazwisko) żyła zachłannie, ciesząc się niemal każdą chwilą i pragnąc uszczknąć z teraźniejszości jak najwięcej. W 1954 roku pomimo niepokoju rodziny wyszła za Adolfa Poświatowskiego, również cierpiącego na poważną wadę serca. Po dwóch latach została wdową.
Dzięki funduszom uzyskanym przez amerykańską polonię, udało jej się wyjechać o USA na operację serca. Została tam na kilka lat, studiując w Smith College w Berkshires. Po powrocie do kraju zamieszkała w Krakowie, gdzie na Uniwersytecie Jagiellońskim studiowała filozofię pod kierunkiem Romana Ingardena. Zmarła w wieku zaledwie 32 lat w Warszawie po nieudanej operacji serca. Jej twórczość poetycka oscyluje wokół tematyki kobiecej, miłości, śmierci i metafizyki. Wiersze Poświatowskiej cechuje niezwykłe połączenie autentyzmu i romantyzmu. Jej język jest wyjątkowy, skoncentrowany na cielesności, jednocześnie potoczny i filozoficzny. Pozostawiła po sobie tomy „Hymn Bałwochwalczy”, „Dzień dzisiejszy”, „Oda do rąk” i „Jeszcze jedno wspomnienie”.
17. Olga Tokarczuk (ur. 1962)
Kolejna polska Noblistka w zestawieniu najlepszych pisarek – Olga Tokarczuk. Z wykształcenia jest psychologiem, jednak niedługo była związana z zawodem. Pierwszą powieść, „Podróż Ludzi Księgi”, opublikowała w 1993 roku, szybko zyskała uznanie krytyki i czytelników. „Prawiek i inne czasy” czy „Dom dzienny, dom nocny” wzbudziły uwielbienie publiki, a kolejne książki przynosiły autorce coraz bardziej prestiżowe nagrody. W międzyczasie pisarka dwukrotnie wyszła za mąż i wychowała syna.
Międzynarodowe uznanie przyniosły Oldze Tokarczuk zwłaszcza takie książki, jak „Bieguni” (dostała za nią Nagrodę Bookera), „Księgi Jakubowe” czy „Prowadź swój pług przez kości umarłych”. W 2018 roku pisarka została Laureatką Literackiej Nagrody Nobla. W swoim wykładzie noblowskim nakreśliła koncepcję „czułego narratora”, który towarzyszy opisywanym postaciom i zjawiskom, ujawniając nieoczywiste relacje między nimi i światem. Obecnie jest zastępczynią przewodniczącego PEN International. Słynie z działania na rzecz mniejszości oraz praw zwierząt.
18. Ludmiła Ulicka (ur. 1943)
Rosyjska pisarka o żydowskich korzeniach, Ludmiła Ulicka, ma na koncie wiele nagród za swoje prace prozatorskie. Pochodzi z rodziny o tradycjach naukowych, głównie z dziedziny medycyny. Ona sama studiowała w Moskwie biologię i pracowała w Instytucie Genetyki, jednak zwolniono ją powodu zaangażowania w kolportaż niezależnej prasy. Zajęła się wówczas działalnością twórczą, a zwłaszcza pianiem scenariuszy sztuk teatralnych i filmów. Jej utwory początkowo ukazywały się jedynie za granicą. Pierwszym międzynarodowym sukcesem literackim Ulickiej była wydana w 1992 roku powieść „Sonieczka”. W 2001 roku otrzymała Rosyjską Nagrodę Bookera, a osiem lat później nominowano ją do międzynarodowego Bookera. Trzykrotnie zamężna, wychowała dwóch synów.
Ludmiła Ulicka od 2014 roku głośno sprzeciwia się rosyjskiej agresji na Ukrainę, podpisała między innymi apel rosyjskich pisarzy do ludności, by bojkotowała propagandę wojenną. Została uznana przez władze za „zagraniczną agentkę”, pozbawiono ją tytułu doctora honoris causa Moskiewskiego Uniwersytetu Technologii Chemicznej, a jedno z wydawnictw wstrzymało jej honorarium za sprzedane książki. W 2022 roku wyemigrowała z kraju i obecnie mieszka w Niemczech. W Polsce znane są między innymi jej powieści „Przypadek doktora Kubockiego”, „Szczerze oddany Szurik” czy „Zielony namiot”.
19. Elizabeth Strout (ur. 1956)
Jedna z najwybitniejszych amerykańskich pisarek, obecnie szalenie popularna w USA, jej książki nie schodzą z list bestsellerów – Elizabeth Strout. Całe życie marzyła o pisaniu, jednak pierwszą powieść udało jej się opublikować dopiero po 40. Za to od razu podbiła serca publiczności i odniosła wielki sukces. Wcześniej imała się różnych zajęć. Pracowała między innymi jako kelnerka, studiowała literaturę i prawo, a przez krótki czas była zatrudniona w kancelarii prawnej. Z małżeństwa z Martinem Feinamanem ma jedną córkę, również pisarkę, Zarinę Sheę.
W 2008 roku Elizabeth Strout otrzymała Nagrodę Pulitzera za powieść „Olive Kitteridge”. Na podstawie książki stacja HBO nakręciła świetny miniserial z fenomenalną rolą Frances McDormand w roli głównej. To opowieść o charakternej nauczycielce matematyki w prowincjonalnym miasteczku, która na przestrzeni kilkudziesięciu lat mierzy się z różnymi życiowymi problemami. Inne powieści to na przykład „Mam na imię Lucy” czy „Bracia Burgess”.
20. Zadie Smith (ur. 1975)
Zadie Smith to rozpoznawalna postać literatury brytyjskiej, która już po wydaniu debiutanckiej powieści „Białe zęby” (2000) odniosła ogromny sukces. Trafiła na listę 100 najlepszych angielskich powieści magazynu „Time”. Pisarka stworzyła w niej portret trzech emigranckich rodzin reprezentujących różne rasy i kultury, które próbują zasymilować się ze środowiskiem Londynu. Zadie Smith dała się od razu poznać jako autorka budująca fabuły pełne humoru, a jednocześnie z dojrzałym spojrzeniem na problemy społeczne. Sama urodziła się w Londynie, jej ojciec był Anglikiem, a matka Jamajką. Ukończyła Uniwersytet w Cambridge, a w 2004 roku wyszła za północnoirlandzkiego pisarza Nicka Lairda. Mają syna i córkę.
Powieść Zadie Smith „O pięknie” (2006) była nominowana do brytyjskiej Nagrody Bookera. Obecnie mieszka w Nowym Jorku, gdzie prowadzi warsztaty z kreatywnego pisania. Oczywiście pisze powieści, ale też eseje, sztuki teatralne i również opowiadania dla czasopisma „The New Yorker”.
21. Ann Patchett (ur. 1963)
Ann Patchett to popularna amerykańska pisarka, laureatka wielu znaczących nagród, jak Orange Prize for Fiction czy PEN/Faulkner Award for Fiction. Jej książki są chętnie czytane na całym świecie, ponieważ twórczyni jest prawdziwą mistrzynią ciekawej fabuły. Urodziła się w Los Angeles. Jej ojciec, Frank Patchett, był kapitanem policji, który aresztował słynnego Charlesa Mansona, natomiast matka, Jeanne Ray, zajmowała się pisarstwem. Ann studiowała w Nowym Jorku i w Iowa. Od dzieciństwa mieszka w Nashville, obecnie ze swoim mężem Karlem VanDevenderem. Wspólnie z Karen Hayes założyła tam księgarnię Parnassus Books. Jako powieściopisarka debiutowała w 1992 roku.
Do najlepszych osiągnięć pisarskich Ann Patchett należą takie utwory, jak „Stan zdumienia”, „Dziedzictwo” (które nazwała swoją pierwszą autobiograficzną powieścią) czy „Dom Holendrów”. Ten ostatni zyskał nominację do Nagrody Pulitzera, a „New York Times” i „Time” nazwał ją jedną z najważniejszych książek 2019 roku. W 2012 roku pisarka znalazła się na liście 100 najbardziej wpływowych ludzi świata według magazynu „Time”.
22. Elif Shafak (ur. 1971)
Kolejna świetna pisarka, której utwory od lat cieszą się dużą popularnością – Elif Şafak. Gwiazda tureckiej literatury, wymieniana obok takiej sławy jak Orhan Pamuk. Urodziła się we Francji, a wychowała w Hiszpanii. Jako nastolatka wraz z matką przeniosła się do Turcji. Zmieniła swoje nazwisko na drugie imię matki. Debiutowała w 1994 roku, a jej najpopularniejsze powieści to „Bękart ze Stambułu” i „Pchli pałac”. Jest mężatką i ma dwójkę dzieci. Po pierwszym porodzie cierpiała na depresję, co opisała w eseistycznej książce „Czarne mleko”.
Twórczość Elif Şafak rozpatruje się często w kluczu feministycznym, jednak mimo że tematyka jej pisarstwa jest wybitnie kobieca, ona sama uważa, że ta etykieta ma charakter ograniczający. W książkach tureckiej literatki pojawiają się wątki mistyczne, macierzyńskie, miłosne, bardzo ważną rolę odgrywa też turecki koloryt lokalny z jego historią i uwarunkowaniami kulturowymi.
23. Kristin Hannah (ur. 1960)
Listę zamykają pisarki, które w ostatniej dekadzie osiągnęły spektakularny sukces na rynku wydawniczym. Jedną z nich jest Kristin Hannah, amerykańska autorka uwielbiana przez rzesze kobiet na całym świecie. Pochodzi z Kalifornii, studiowała prawo, ale krótko pracowała w zawodzie. Jej obszerne powieści osadzone są w różnych realiach historycznych, stanowiących dla bohaterek życiowe wyzwanie i sprawdzian wartości. Tak jest w najsłynniejszej i chyba najlepszej książce Hannah, „Słowik”, opartej na prawdziwej postaci belgijskiej działaczki Ruchu Oporu, Andrée de Jongh, która podczas II wojny światowej przeprowadzała aliantów przez Pireneje.
„Słowik” zdobył nie tylko nagrodę „People’s Choice”, ale został również wybrany przez Klub Książki Reese Whitherspoon w 2023 roku. Obecnie trwają prace nad ekranizacją, w której w rolach głównych mają wystąpić Dakota Fanning i jej siostra Elle. Z kolei książka „Firefly Lane”, opowiadająca o przyjaźni dwóch kobiet, została zaadaptowana jako serial Netflixa. W bohaterki wcieliły się Katherine Heigl i Sarah Chalke.
24. Elena Ferrante
Elena Ferrante, jedno z najpopularniejszych nazwisk literatury współczesnej, jest pseudonimem literackim, za którym kryje się do dzisiaj nieujawniona tożsamość. Włoska autorka postanowiła bowiem pozostać anonimowa i nie wiadomo, kim jest, gdzie mieszka, ile ma lat, ani nawet, czy jest kobietą. Dziennikarskie śledztwa wciąż podsuwają nowe tropy, co tylko podsyca intrygującą atmosferę wokół tajemniczej postaci. Legitymuje się ona jedynie swoją literaturą najwyższego lotu. Tetralogia „Genialna przyjaciółka”, której pierwsza część ukazała się w 2011 roku, była prawdziwym objawieniem w artystycznym świecie. Saga neapolitańska o dwóch kobietach: Elenie i Lili, których przyjaźń na przestrzeni kilkudziesięciu lat przechodzi zmienne koleje losu, jest również pięknym, soczystym i drobiazgowym portretem Włoch. Na podstawie cyklu powstał świetny włoski serial HBO.
Jednak i inne książki Ferrante, które ukazały się w języku polskim, nie zawodzą. „Córka”, obalająca popularne mity na temat macierzyństwa, doczekała się ekranizacji w reżyserii Maggie Gyllenhaal z główną rolą Olivii Colman. A „Czas porzucenia” to przejmujące studium rozpadu małżeństwa i budowania na nowo życia po rozstaniu.
25. Sally Rooney (ur. 1991)
Gwiazdę Eleny Ferrante przyćmiewa jednak od niedawna młoda irlandzka pisarka, Sally Rooney. Urodziła się w Castlebar, studiowała literaturę amerykańską, a obecnie mieszka w Dublinie. Jej największym sukcesem jest do tej pory powieść „Normalni ludzie” z 2018 roku, nominowana do Bookera i zekranizowana jako serial BBC i Hulu. Jej kolejne książki beletrystyczne to „Gdzie jesteś piękny świecie” i „Intermezzo”.
Rooney jest z pewnością głosem młodego pokolenia. Opowiada o dzisiejszych trzydziestolatkach, ich problemach z nawiązywaniem relacji i szukaniu autentycznych sposobów na życie. W centrum problematyki prozy tej autorki znajdują się skomplikowane związki miłosne i przyjacielskie, ale też zaburzenia psychiczne, depresja i lęki.
Lista najlepszych pisarek wszech czasów jest z pewnością niekompletna i subiektywna, ale mam nadzieję, że będzie przydatna dla wszystkich, którzy chcą bliżej zgłębić literaturę kobiet.