Badanie traumy międzypokoleniowej to obecnie jeden z rozwijających się nurtów we współczesnej psychologii. Czy można dziedziczyć rodową pamięć? Dlaczego niektóre schematy sytuacyjne powtarzają się w naszych rodzinach od kilku pokoleń? Czy istnieje rodowa nieświadomość, która podpowiada nam, jak się zachować przy wyborze partnera życiowego, pracy, miejsca zamieszkania? To niektóre z pytań, na jakie próbują odpowiedzieć psychoterapeuci wykorzystujący wiedzę o drzewie genealogicznym w pracy ze swoimi klientami. Jeśli interesujesz się tematyką psychogenealogii, te książki pomogą ci zgłębić temat.
Książki o traumie międzypokoleniowej
1. „Tajemnice przodków” Anne Schützenberger
Anne Schützenberger to duże nazwisko w dziedzinie badań nad przekazem transgeneracyjnym. Urodzona w 1918 roku francuska psychoterapeutka, erudytka w wielu dziedzinach, zajmowała się psychoanalizą, terapią systemową i psychodramą, a także spopularyzowała psychogenealogię w Europie i określiła podstawowe pojęcia związane z przekazem rodowym. Należy do nich na przykład syndrom rocznicy, a więc odkrycie, że niektóre traumatyczne wydarzenia powtarzają się w rodzinach przy okazji konkretnej daty lub w momencie osiągnięcia konkretnego wieku. Anne Schützenberger opracowała również koncepcję tak zwanej neurozy klasowej, czyli zjawiska, które polega na podświadomym lęku przed opuszczeniem sfery społecznej, w jakiej żyli nasi przodkowie.
Badaczka poświęciła kilkadziesiąt lat na analizowanie genogramów swoich pacjentów, a swoje wnioski zawarła w licznych publikacjach. W języku polskim do tej pory ukazały się „Tajemnice przodków. Ukryty przekaz rodzinny” (2016) oraz „Psychogenealogia w praktyce” (2017). Obie książki dokładnie omawiają bardzo ciekawe ustalenia francuskiej znawczyni tematu i stanowią właściwie zręby teorii transgeneracyjnej w psychologii. Można tu również znaleźć konkretne wskazówki, w jaki sposób wykonać podstawowe narzędzie pracy w tej dziedzinie, czyli genogram lub genosocjogram i na co zwrócić uwagę podczas jego analizy.
2. ”Dziedziczone blizny” Sabine Lück
Tematyka międzypokoleniowej traumy została bardzo ciekawie ujęta w książce Sabine Lück, niemieckiej badaczki i psychoterapeutki. „Dziedziczone blizny” (2023) to jedna z najnowszych publikacji, która przedstawia obecny stan wiedzy na temat mechanizmów dziedziczenia rodowej pamięci. Przywołuje zatem osiągnięcia epigenetyki. Sabine Lück na podstawie własnej historii oraz wielu historii swoich pacjentów prezentuje konkretne narzędzia, dzięki którym można zidentyfikować, a następnie przeprogramować odziedziczone po przodkach szkodliwe skrypty.
Z drugiej strony techniki terapeutki mają na celu umiejscowienie siebie w perspektywie rodowej, przywrócenie więzi i odnalezienie rodzinnych zasobów, mających stanowić dla nas konkretne wsparcie w pokonywaniu życiowych przeszkód. Autorka proponuje czytelnikom podróż w przeszłość niosącą uwolnienie, uzdrowienie i odkrycie skarbu z przeszłości. Sama Lück tak opisuje misję swojej książki:
„Ta książka poświęcona jest wiernemu wewnętrznemu dziecku. Kochającemu, cierpiącemu, zrozpaczonemu, samotnemu i ofiarnemu dziecku, które skrywa w sobie iskrę. Każdy z nas nosi je w sobie i nawet jeśli niektórzy o tym nie wiedzą, to ono i jego dziecięca przysięga wierności określa nasze życie. Niezależnie od wszelkich odkryć naukowych (…) pozostaje oddane całym sercem rodzicom oraz przodkiniom i wnosi uzdrowienie do systemu, choćby miało za to zapłacić (o wiele za) wysoką cenę. Kiedy wreszcie zaczęłam się wsłuchiwać się we własne wewnętrzne dziecko, mogłam podziękować sobie i uwolnić je od zbyt ciężkich zadań”.
3. „Emocjonalne dziedzictwo” Galit Atlas
Galit Atlas to amerykańska psychoterapeutka pracująca w nurcie psychoanalitycznym, która od wielu lat zajmuje się problematyką przekazu międzypokoleniowego. Jej książka „Emocjonalne dziedzictwo. Terapeuta, pacjenci i spuścizna traumy”, będąca zebraniem wniosków ekspertki, ukazała się w polskim przekładzie w 2023 roku. To bardzo ciekawa pozycja, ponieważ stanowi nie tyle poradnik, ile interesujące przykłady z praktyki terapeutycznej autorki. To konkretne ludzkie historie, z których wyłania się klarowny obraz działania schematów transgeneracyjnych. Co więcej, Galit Atlas nakreśla historię badań w dziedzinie psychogenealogii w Ameryce.
To właśnie w USA, kiedy u wnuków ocalonych z holocaustu Żydów zaobserwowano objawy zespołu stresu pourazowego, psychologowie dostrzegli bowiem zależność pomiędzy losami jednostki i jej przodków. Okazało się, że ludzie, całkowicie nieświadomi dramatycznych przeżyć swojej rodziny podczas wojny, w rocznicę tych wydarzeń mogą rozwijać szereg psychosomatycznych objawów wskazujących na odległe powiązania w czasie. Główna teza terapeutki, na której opiera ona swoje sesje z pacjentami, brzmi: „kiedy umysł wie, ciało może zapomnieć”. Jej doświadczenie pokazuje, że przeanalizowanie historii rodziny, a zwłaszcza jej wszelkich ukrytych elementów, może przynieść ulgę, a nawet uleczyć z nieuświadomionej lojalności w stosunku do cierpień przodków.
„Książka (…) opowiada o przemilczanych doświadczeniach, które są nie tylko udziałem nas samych, lecz także naszych rodziców, dziadków i pradziadków, oraz o ich wpływie na ich życie. To właśnie tego typu tajemnice często uniemożliwiają nam pełne wykorzystanie własnego potencjału. Rzutują na zdrowie psychiczne i fizyczne, tworzą rozdźwięki między naszymi pragnieniami a możliwościami i prześladują nas niczym duchy” – pisze Galit Atlas.
4. ”Drzewo rodowe. Syndrom rocznicy”, Elisabeth Horowitz, Pascala Reynaud
Trauma międzypokoleniowa to najważniejszy problem zainteresowań francuskiej psychoanalityczki, Elisabeth Horowitz. Wydała ona szereg publikacji na temat tego, w jaki sposób stworzyć genogram swojej rodziny i jak go analizować pod kątem transgeneracyjnego przekazu. W języku polskim do tej pory ukazały się trzy książki autorki, nakładem wydawnictwa Virgo: „Uzdrowić drzewo rodowe. Przykłady z praktyki” (2021), „Drzewo rodowe. Syndrom rocznicy” (2022) oraz „Pamięć genealogiczna chorób” (2024). Dwie pierwsze z wymienionych pozycji mają formę wywiadu, jaki Elisabeth Horowitz udziela Pascale Reynaud, wyjaśniając poszczególne kwestie genealogii w praktyce psychologicznej.
Prace Horowitz są przeznaczone raczej dla czytelników zaznajomionych z tematyką i opierają się na bardzo głębokim wglądzie w rodzinne historie i powiązania. Niektóre z proponowanych przez Horowitz mają charakter eksperymentalny, związany z duchowym zagłębieniem się w siebie, medytacją, wizualizacją i wykonywaniem symbolicznych praktyk, mających za zadanie zniwelowanie negatywnych powtarzających się w rodzinie schematów. Najbardziej enigmatycznym narzędziem wydaje się praca z przodkiem-przewodnikiem, dlatego język i podejście badaczki na pewno nie będzie z każdym rezonować.
5. ”Nie zaczęło się od ciebie”, Mark Wolynn
„Nie zaczęło się od ciebie. Jak dziedziczona trauma wpływa na to, kim jesteśmy i jak zakończyć ten proces” (2021) Marka Wolynna to jeszcze inna propozycja spojrzenia na problem. Autor, wychodząc od własnej opowieści rodzinnej i swojej długiej drogi do odkrycia psychogenealogii, proponuje przede wszystkim zbadanie rodowych uwarunkowań od strony języka. Opiera się na obecnej wiedzy na temat mechanizmów powstawania traumy i stresu pourazowego, czyli spostrzeżeniu, że traumatyczne doświadczenie zawsze wiąże się z utratą możliwości opowiedzenia tego, co się wydarzyło.
Rozbicie bolesnego doświadczenia na niepowiązane fragmenty i ich wyparcie skutkuje izolacją jednostki od przeszłości, ale też uwięzienie w nieustannie powracających dokuczliwych symptomach. Według autora, podobnie dzieje się z traumą dziedziczoną, której ślady kodują się w wewnętrznym języku, jakim się posługujemy we własnych myślach. Dotarcie do słów-kluczy powiązanych z przeszłością klanu pozwala zrekonstruować wewnętrzne zdanie, zawierające najważniejsze informacje naprowadzające na konkretne wydarzenia. To zaś ma prowadzić do stworzenia języka leczącego dawne rany. Wolynn koncentruje się w swojej książce przede wszystkim na więzi z rodzicami i dziadkami, to tam poszukuje najistotniejszych wzorców wyznaczających podejmowane przez nas decyzje.
Jak pisze autor: „jeżeli życie naszych przodków było strasznie trudne, możemy, nie zdając sobie z tego sprawy, stać się kontynuatorami ich losu i nie dawać sobie szansy na dostatnie życie. Może być nam trudno mieć więcej, niż mieli oni”.
6. „Los, który dziedziczysz”, Noémi Orvos-Tóth
Węgierska psycholożka, Noémi Orvos-Tóth, to autorka kolejnej publikacji z dziedziny przekazu transgeneracyjnego – „Los, który dziedziczysz. Jak uwolnić się od rodzinnych traum” (2024). Terapeutka nie przedstawia wprawdzie żadnych rewolucyjnych odkryć ani metod w pracy z traumą międzypokoleniową, ale jej książka może pełnić rolę swoistego wprowadzenia do psychogenealogii. Propozycje badaczki nie wymagają również dogłębnego badania własnych korzeni, a jedynie skupienie na analizie relacji z rodzicami i rodzeństwem. To właśnie tam Orvos-Tóth upatruje głównego źródła rodzinnych skryptów.
Wartość książki węgierskiej psycholożki leży między innymi w tym, że jest ona bardzo ostrożna w formułowaniu wniosków i ściśle trzyma się ram wyznaczonych przez dotychczasowe badania naukowe. W przeciwieństwie do nieco wizjonerskich metod Elisabeth Horowitz, Orvos-Tóth wydaje się niezwykle zachowawcza w swoich twierdzeniach. Ma to swoje wady i zalety – ale niech każdy sam oceni, co mu bardziej odpowiada. Sama autorka tak streszcza swoją misję:
„(…) istotne jest, aby myśleć o sobie jako części rozległej sieci społecznej i rodzinnej oraz odkrywać, jak wiele wątków z przeszłości, jest wplecionych w naszą teraźniejszość. Musimy zdać sobie sprawę, że jeśli coś się przydarzyło komuś w przeszłości, może to mieć wpływ na codzienne życie jego/jej potomków lata lub nawet dziesięciolecia później. W dzisiejszych czasach jest to już nie ezoteryczny pogląd („wierzę w to, jeśli chcę”), ale szokujący fakt poparty badaniami naukowymi”.